“In 1914 was België de vijfde economie ter wereld, in absolute cijfers. Het land genoot een aanzien dat in verhouding tot zijn inwonertal enorm was. En zijn poëzie – voor zover in het Frans geschreven althans – baadde in eenzelfde gouden licht. Maurice Maeterlinck… ik hoef u zijn Nobelprijs van 1911 niet in herinnering te brengen. En Emile Verhaeren, die de lauwerkrans wat mij betreft eerder verdiende, werd tot in Moskou op straat herkend.”, zo begon Benno Barnard twee jaar geleden zijn openingstoespraak van het Felix Poetryfestival dat in het teken van de Belgische poëzie stond. Zijn toespraak kreeg de titel ‘Bewonder elkaar‘, een citaat van Verhaeren die de Europese volkeren toeriep: ‘Admirez-vous les uns les autres!’.
Over diezelfde Verhaeren loopt nu een tentoonstelling in het Provinciaal Museum Emile Verhaeren in Sint-Amands. Tijdens de Eerste Wereldoorlog heeft Emile Verhaeren zijn rol als de grote patriottische dichter met verve gespeeld. Hij is er actief als nooit te voren en op uitnodiging van koning Albert brengt hij zelfs twee bezoeken aan het front. In zijn oorlogspoëzie evoceert hij de Groote Oorlog en haalt ook scherp uit naar het oorlogszuchtige Duitsland. Brieven, manuscripten, foto’s en prenten documenteren deze dramatische periode. In het artistieke luik van de tentoonstelling wordt het oorlogswerk van de etser Jules De Bruycker getoond, alsook de tekeningen van twee hedendaagse kunstenaars: Vigdis De Cauter en Joe G. Pinelli. Emile Verhaeren ten oorlog! evoceert deze bewogen periode uit het leven van de dichter aan de hand van zelden getoonde brieven, manuscripten, boeken, tijdschriften en foto’s.
Zoals voor zovele van Verhaerens tijdgenoten was het uitbreken van de Eerste Wereldoorlog, en dan vooral de Duitse inval in het neutrale België, een schok die zijn wereldbeeld totaal onderuit haalde. Verhaeren schaarde zich zonder meer aan de zijde van koning Albert en het bedreigde België. Vanuit Groot-Brittannië, en later ook vanuit Frankrijk, zal hij zijn rol als de grote dichter van het kleine moedige België met verve spelen. Verhaeren is er actief als nooit te voren en als beroemdheid laat hij zich gewillig meevoeren in een nooit eindigende carrousel van lezingen, voorstellingen en publieke evenementen. Op uitnodiging van koning Albert brengt de dichter bij twee gelegenheden een bezoek aan het IJzerfront in de Westhoek.
Door de oorlogsomstandigheden heeft Verhaeren als mens en dichter een totale transformatie ondergaan: in plaats van de verheven poëet die gelooft in de toekomst van de mensheid en de maakbaarheid van de wereld begint hij nu oorlogspoëzie te schrijven. Er was in hem een gevoel naar boven gekomen dat hij voordien nooit gekend had: dit van de haat. In zijn oorlogsgedichten laat Verhaeren zijn anti-Duitse gevoelens de vrije loop. De titels van zijn bundels spreken voor zich: Le Crime allemand (1915), La Belgique sanglante (1915), Parmi les cendres. La Belgique dévastée (1915), Villes meurtries de Belgique (1916), Les Ailes rouges de la guerre (1916).
Zijn meest beruchte gedicht wordt La Belgique sanglante, een furieuze aanklacht tegen de Duitse oorlogsmisdaden en een regelrechte afrekening met het militaristische Duitsland. Meteen verbreekt hij ook al zijn vriendschappelijke contacten met het Duitse taalgebied. Vooral voor zijn vriend en vertaler, de Oostenrijkse schrijver Stefan Zweig is dit een zeer zware beproeving geweest. Verhaeren was als het ware de gevangene van zijn eigen oorlogsdiscours geworden. Daardoor kwam hij ook tegenover de Franse schrijver Romain Rolland te staan die vanuit zijn pacifistisch humanisme de Europese schrijvers en intellectuelen opriep om zich boven het conflict te plaatsen. De tragische dood van Verhaeren, op 27 november 1916 in het station van Rouen, en de mythe van zijn laatste woorden – “Ma femme!, Ma Patrie!” -, heeft het beeld van Verhaeren als de grote patriottische dichter verder bestendigd.
Meer info op de website van het Verhaerenmuseum.