DEM nr 150: Schrijven in een andere taal

Inleiding

DEM150 cover andere taal‘No man fully capable of his own language ever masters another’. Een taal volledig onder de knie krijgen, aldus George Bernard Shaw in Man and Superman (1903), is aartsmoeilijk; een tweede of een derde taal volledig beheersen is onmogelijk. Een van de grootste auteurs van de twintigste eeuw, Vladimir Nabokov, lijkt Shaw gelijk te geven wanneer hij beschrijft hoe pijnlijk het is om zijn literaire werk niet langer in het Russisch maar in het Engels te moeten schrijven: ‘ (it is) like learning anew to handle things after losing seven or eight fingers in an explosion.’ Met wat slechte wil zou je de auteur van Lolita en Speak, Memory, die nota bene naast het Russisch
ook in het Engels en het Frans werd opgevoed, zowaar van valse bescheidenheid kunnen beschuldigen: Nabokov als een hoogbegaafde pianovirtuoos die na een ongeval gedwongen wordt om een klassiek werk van Bach met twee of drie vingers te moeten spelen. En daar uiteraard met verve in slaagt.

Dit themanummer gaat over auteurs die net als Nabokov in meer dan een taal schrijven. Als titel heeft deze DEM ‘schrijven in een andere taal’ gekregen. Dit is niet helemaal correct. Zo suggereert ‘andere taal’ onder meer dat er zoiets als een unieke moedertaal bestaat. Vooral buiten Europa echter zijn er verschillende landen waar meertaligheid de norm is en waar het onderscheid tussen ‘moedertaal’ en ‘andere taal’ eerder artificieel is. Juister is misschien wel de titel van Steven G. Kellmans anthologie over dit onderwerp: Switching Languages (2003). Kellman gebruikt verder de term ‘translingual writers’: ‘zij die schrijven in meer dan een taal of in een andere dan hun oorspronkelijke taal.’

Hoe dan ook, niettegenstaande zijn uitstekende kennis van het Engels is Nabokov pas echt in zijn adoptietaal beginnen schrijven toen hij als Russische banneling na een langer verblijf in Berlijn en een korter in Parijs, begin jaren veertig in de Verenigde Staten terechtkwam. Zonder de Oktoberrevolutie van 1917 zou de schrijver van Lolita wellicht nooit naar het Engels zijn overgeschakeld. Nabokov is geen alleenstaand geval. Ondanks talrijke meertalig opgevoede auteurs in bijvoorbeeld Azie, Afrika en natuurlijk ook Europa, ondanks Samuel Beckett, ondanks curiositeiten als Esperanto-auteurs, is migratie de reden par excellence waarom auteurs in een tweede, derde of zelfs vierde taal beginnen schrijven. Daarom hebben we bij de samenstelling van dit nummer in de eerste plaats migratie als uitgangspunt genomen.

Met hun migratieverleden in het achterhoofd, vroegen wij aan Yasmine Allas, Naema Tahir, Chika Unigwe en Lulu Wang hoe het is om in een andere taal dan hun moedertaal te schrijven. Max Moragie interviewde Solange Leibovici en Michael Tophoff; twee auteurs die als tiener in Nederland terechtkwamen, in het Nederlands publiceerden, maar toen ze dat later respectievelijk in het Frans en het Duits wilden doen, ontdekten dat de woordenschat en grammatica van het kind dat zij ooit waren hen als volwassene in de weg zat.

Om het verband tussen ‘migratie’ en ‘schrijven in een andere taal’ verder uit te diepen, gingen wij – onze excuses voor de belegen beeldspraak – in zee met het Antwerpse Red Star Line Museum. Genoemd naar en  gevestigd in de gebouwen van de legendarische rederij die tussen 1873 en 1934 bijna twee miljoen Europese landverhuizers naar Amerika bracht, is dit jonge museum op korte tijd uitgegroeid tot een vaste waarde binnen het Antwerpse museumlandschap.  interessant daarbij is dat de persoonlijke migratieverhalen van de toenmalige Amerikareizigers centraal staan en moeiteloos overgaan in de verhalen van de huidige generatie nieuwe Antwerpenaren, die met hun meer dan 170 nationaliteiten meer dan ooit het stadsbeeld bepalen. DEM en het RSL-museum nodigden Abbie Boutkabout, Birsen Taspinar en Orlando Verde uit om dit vorig jaar geopende museum te bezoeken en hierover vanuit hun migratieachtergrond en/of meertaligheid een tekst te schrijven. Sonia Pressman Fuentes was als vijfjarig meisje een van de passagiers die de overtocht naar de Verenigde Staten maakte. DEM vertaalde twee fragmenten uit haar memoires. De Belgisch-Iraanse fotografe Mashid Mohadjerin laat in haar reportage Bodies of Evidence zien hoe een mensenrechtenarts in New York asielzoekers op hun littekens onderzoekt. Het levert bij momenten hallucinante beelden op van mensen die met hun lichaam proberen te bewijzen dat ze met recht een plaatsje in het beloofde land mogen claimen.

‘Schrijven in een andere taal’ is, zoals gezegd, meer dan alleen maar een migratiethema. Wij vroegen aan Dirk Van Hulle om een bijdrage te leveren over Samuel Beckett, die in de jaren dertig van de vorige eeuw even overwoog om in het Duits te schrijven. Greet Bauweleers wijdt ons in in de wondere wereld van de esperantisten. Poëzie is er van Kamala Das en K. Satchidanandan, twee Zuid-
Indiase auteurs die zowel in het Malayalam als in het Engels schrijven. Het themagedeelte wordt passend afgesloten met een utopisch gedicht van de in het Japans en in het Duits schrijvende Yoko Tawada.

Naast het themagedeelte vindt u in deze DEM ook een brief van de honderd jaar geleden geboren Bohumil Hrabal aan zijn vriend Karel Marysko, korte verhalen van Joubert Pignon en poëzie van Geert Jan Beeckman, Marte de Jong en Flor Declercq. Dit nummer wordt afgesloten met een nieuwe literaire roddelrubriek van redactielid Jan Pollet.

Dit ‘andere taal’-nummer is een speciaal nummer. Op 4 december 1976 werd de stichtingsakte van Deus ex Machina door Marc Bruynseraede en Jean-Marie Legrand ondertekend. Het tijdschrift is na 38 jaar en 150 nummers vitaler dan ooit. Dit mag uiteraard gevierd worden en dat doen we op 28 november 2014 samen met het Red Star Line Museum, dat speciaal voor deze gelegenheid zijn deuren langer openhoudt. Wij hopen in ieder geval nog vele jaren kwaliteitsvolle en onderhoudende nummers te kunnen maken, en wensen u dan ook nog vele jaren DEM-leesplezier.

De redactie

Een gedachte over “DEM nr 150: Schrijven in een andere taal”

Geef een antwoord

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *